Teatr grecki jest jednym z najstarszych i najbardziej wpływowych zjawisk w historii teatru. Wyrastał ze starożytnych obrzędów, miał stanowić symbol i kwintesencję greckiego ducha. Jego historia sięga czasów pne, kiedy to pełnił różne funkcje, od zapewnienia rozrywki dla mieszkańców miast po uczestniczenie w życiu religijnym i politycznym. W artykule przyjrzymy się początkom teatru greckiego, a także jego ewolucji na przestrzeni wieków.
Pierwotne formy teatru w starożytnej Grecji
Narodziny greckiego teatru można datować na ok. VI w. przed naszą erą, kiedy to pojawiła się pierwsza forma dramatu, związana z kultem Dionizosa – boga wina, roślinności i ekstazy. Początkowo teatr był miejscem, gdzie świętowano dionizje, a jego spektakle pełne były ekstremalnych emocji, dzikich tańców i przerażających maski. Ich celem było osiągnięcie katharsis – oczyszczenia uczuć widzów, którzy przeżywali przedstawienia wraz z aktorami.
Dithyramb i początki tragedii
Jednym z najważniejszych elementów starożytnych spektakli były chóry – zespoły śpiewających i tańczących wykonawców, które wyrażały uczucia i przemyślenia bohaterów sztuki oraz skomentować akcję. Przedstawienia miały charakter religijny, a ich głównym celem było oddanie czci Dionizosowi. Chór wykonywał utwory zwane dithyrambami, które stanowiły podstawę dla rozwijającej się tragedii greckiej.
Ewolucja greckiego teatru
W V w. przed naszą erą dramat grecki zaczął się rozwijać i różnicować. W tym okresie działali m.in. Ajschylos, Sofokles i Eurypides, którzy wprowadzili ważne zmiany, takie jak zmniejszenie roli chóru, wprowadzenie dialogu między aktorami czy koncentrację na indywidualnej psychice bohaterów:
- Ajschylos – wprowadził dwa przewodnie motywy w swoich tragediach: winę i odpowiedzialność. Jego postaci musiały zmierzyć się z konsekwencjami swoich czynów oraz z ich moralnym i etycznym wymiarem;
- Sofokles – skoncentrował się na ludzkiej kondycji, prezentując postaci tracące swoje dotychczasowe wartości i przekonania. Wprowadził m.in. antynomie do dramatów, czyli sytuacje, w których bohaterowie mieli wybierać pomiędzy dwoma równie ważnymi, ale sprzecznymi wartościami;
- Eurypides – zajmował się tematyką społeczną i polityczną, ujawniając hipokryzję ówczesnego świata. Jego sztuki wykazują także silne tendencje do patosu, co odróżniało go od Ajschylosa i Sofoklesa.
Komedia grecka
Oprócz tragedii, w starożytnej Grecji popularnym gatunkiem była także komedia. Jej początki przypadają na V w. przed naszą erą, kiedy to pod wpływem filozofii sofistycznej zaczęto parodiować bóstwa oraz życie publiczne i obyczaje. Najważniejszym autorem komedii był Arystofanes, którego twórczość poruszała tematy społeczne, polityczne i religijne, często prezentując wątki satyryczne i krytykę ówczesnego społeczeństwa.
Podsumowanie
Teatr grecki, początkowo powstały jako forma uczczenia boga Dionizosa, przeszedł długi proces ewolucji. Od dithyrambów i chóralnych wystąpień, poprzez rozwój tragedii – z twórczością Ajschylosa, Sofoklesa czy Eurypidesa na czele – aż do komedii satyrycznych. Jego oblicze ukształtowało się na przestrzeni kilku wieków, dając początek teatrowi, który znać będziemy w kolejnych epokach. Sięganie po jego dzieła, uczy nas zarówno o starożytnej kulturze, jak i podstawowych zmaganiach ludzkiego ducha.